Is de imprevisieleer al verankerd in uw contracten?

In deze blogpost wordt dieper ingegaan op één van de nieuwe rechtsfiguren: de imprevisieleer.

Wat is imprevisie?

Er is sprake van imprevisie (hardship) wanneer het evenwicht tussen de contractspartijen verstoord wordt door veranderde omstandigheden en de verdere uitvoering van de overeenkomst een onredelijke verzwaring zou betekenen van de verbintenissen van één van de contractspartijen. Imprevisie lijkt met andere  woorden sterk op overmacht, maar met als verschil dat bij imprevisie het nakomen van de verbintenissen slechts bemoeilijkt wordt, terwijl de nakoming bij overmacht volstrekt onmogelijk is geworden.

Voorwaarden

Bij de kwalificatie van imprevisie gaat de wetgever uit van volgende 5 cumulatieve voorwaarden:

(1) de uitvoering van de overeenkomst dient buitensporig verzwaard te zijn;

(2) de veranderde omstandigheden waren onvoorzienbaar;

(3) de veranderde omstandigheden waren ontoerekenbaar;

(4) de schuldenaar mag het risico niet voor zijn rekening hebben genomen; en

(5) de wet noch het contract sluiten de toepassing van imprevisie uit.

Merk op dat de oorzaak van de verzwaarde omstandigheden in principe irrelevant is. Het kan dus onder meer gaan om natuurlijke (bv. overstroming), politieke (bv. oorlog), economische (bv. sterk gestegen grondstofprijzen), juridische (bv. wetswijziging) of gezondheidsomstandigheden (bv. pandemie). Om te beoordelen of de veranderde omstandigheden onvoorzienbaar en ontoerekenbaar waren, wordt uitgegaan van een normaal en zorgvuldig persoon. Of er al dan niet sprake is van imprevisie, is in de eerste plaats dus een feitenkwestie.

Gevolgen

Als de gewijzigde omstandigheden inderdaad kwalificeren als imprevisie, schrijft de imprevisieleer voor dat de schuldenaar aan de schuldeiser kan vragen om het contract opnieuw te onderhandelen, met het oog op de aanpassing of beëindiging van de overeenkomst. Bij afwijzing of mislukking van de heronderhandelingen binnen een redelijke termijn kan de rechter (op verzoek van één van de partijen) zelf het contract aanpassen om het evenwicht te herstellen of het contract zelfs geheel of gedeeltelijk beëindigen. Een dergelijke vordering wordt ingesteld en behandeld zoals in kort geding.

Contractuele vrijheid

Als u geen afwijkende contractuele afspraken maakt, zal de imprevisieleer zoals hierboven uiteengezet onverkort kunnen worden toegepast op uw overeenkomsten. Dit betekent dat u de volledige vrijheid geeft aan de bevoegde rechter om te beoordelen of er sprake is van imprevisie alsook welke rechtsgevolgen er eventueel aan moeten worden gekoppeld. Het resultaat van zo’n rechterlijke tussenkomst geeft uiteraard aanleiding tot grote onzekerheid.

Aangezien de bepalingen over de imprevisieleer in Boek 5 van aanvullend recht zijn, heeft u echter verschillende mogelijkheden om deze onzekerheid preventief te ondervangen:

1. U sluit de toepassing van de imprevisieleer expliciet uit

Als meest verregaande maatregel kan u met uw wederpartij contractueel overeenkomen dat de imprevisieleer niet kan worden toegepast op uw overeenkomst. Hoewel dit de meest veilige optie lijkt, is het niet uitgesloten dat de rechtspraak in specifieke types van overeenkomsten een dergelijke clausule zal kwalificeren als een onrechtmatig beding dat een kennelijk onevenwicht creëert tussen partijen. Hou er ook rekening mee dat indien u de imprevisieleer uitsluit, ze vanzelfsprekend evenmin kan worden toegepast in uw voordeel.

2. U legt de voorwaarden / rechtsgevolgen contractueel vast

Een tweede mogelijkheid is dat u het concept van de imprevisieleer weliswaar erkent, maar dat u ze moduleert op een manier waarmee u meer rechtszekerheid bekomt. Dit kan bijvoorbeeld door de voorwaarden van de imprevisie duidelijk uit te schrijven (bv. “er is enkel sprake van imprevisie bij een minimale prijsstijging van X%”). Een andere optie is om ook de rechtsgevolgen duidelijk af te bakenen (bv. door enkel de contractsbeëindiging als mogelijke oplossing te voorzien, en niet de contractsheronderhandeling). Indien gewenst kan u zelfs de procedurele formaliteiten moduleren, bijvoorbeeld door de beoordeling van de imprevisie niet voor te leggen aan een rechter, maar wel aan een arbiter waar u meer vertrouwd mee bent.

Zoals u ziet, zijn er op basis van de imprevisieleer heel wat mogelijkheden. Gelet op de potentiële onzekerheid die deze rechtsfiguur met zich meebrengt, is het belangrijk om na te gaan of u hier reeds voldoende rekening mee houdt in uw contracten.

Heeft u nog vragen over dit onderwerp? Contacteer gerust Halsten BE.legal voor een advies op maat.